De rol van AI in het onderwijs

Het onderwijs staat midden in een digitale revolutie. Kunstmatige intelligentie (AI) is niet langer een experiment, maar dringt door tot in de klaslokalen, de administratie en de leerlingbegeleiding. De belofte is groot: meer maatwerk, minder werkdruk en beter inzicht in leerprocessen. Tegelijkertijd roept AI in het onderwijs belangrijke vragen op over privacy, ethiek en de rol van de docent. In dit artikel onderzoeken we wat AI concreet kan betekenen voor scholen, welke nieuwe regelgeving van toepassing is, en hoe we de menselijke maat behouden.

Nieuwe regelgeving en de AI-Act

De Europese Unie werkt sinds 2025 met de AI-Act, de eerste uitgebreide wetgeving die specifiek gaat over kunstmatige intelligentie. Voor het onderwijs heeft deze wet grote gevolgen. AI-toepassingen die leerlingen beoordelen, begeleiden of monitoren worden geclassificeerd als “hoog-risico” systemen. Dat betekent dat scholen en leveranciers moeten voldoen aan strenge eisen op het gebied van transparantie, uitlegbaarheid en veiligheid.

Daarnaast blijft de AVG (GDPR) onverminderd van kracht. Leerlinggegevens mogen alleen gebruikt worden met een duidelijke grondslag, en scholen moeten kunnen aantonen hoe data verwerkt en beveiligd wordt. Het gebruik van commerciële AI-tools zoals ChatGPT of adaptieve leerplatformen vraagt daarom om heldere afspraken met leveranciers en duidelijke communicatie naar ouders en leerlingen.

In Nederland werkt het ministerie van OCW momenteel aan aanvullende richtlijnen. Denk aan protocollen voor het gebruik van AI in toetsen, leerlingvolgsystemen en zelfs bij loopbaanbegeleiding. Er komt meer nadruk op ethiek, data-eigenaarschap en de verplichting om de rol van de docent te waarborgen.

AI in de klas: toepassingen

AI kan op verschillende manieren worden ingezet in de dagelijkse onderwijspraktijk:

• Adaptieve leermiddelen: digitale platforms die automatisch moeilijkere of makkelijkere opdrachten aanbieden op basis van de prestaties van de leerling.
• Automatische feedback: leerlingen krijgen direct commentaar op hun werk, waardoor zij sneller leren en docenten tijd besparen.
• Vertaal- en taalondersteuning: AI-gestuurde vertaaltools helpen anderstalige leerlingen mee te komen in de klas.
• Data-analyse: AI kan leerresultaten op school- en klasniveau analyseren en trends zichtbaar maken die voorheen verborgen bleven.

Dit betekent echter niet dat AI een vervanging is voor de docent. De technologie kan ondersteunen, maar moet altijd gekoppeld worden aan menselijke interpretatie en pedagogische sensitiviteit.

Administratieve lasten verlagen

Naast het klaslokaal kan AI ook op schoolniveau verlichting brengen. Administratieve taken – van roosterplanning tot absentiemeldingen – kunnen grotendeels worden geautomatiseerd. Voor schoolleiders en ondersteunend personeel betekent dit meer tijd voor het ontwikkelen van beleid en persoonlijke begeleiding van leraren en leerlingen.

Risico’s en uitdagingen

Met de kansen komen ook risico’s. De belangrijkste uitdagingen zijn:

• Privacy: leerlinggegevens zijn bijzonder gevoelig. Een datalek of misbruik kan vergaande gevolgen hebben.
• Bias: AI leert van bestaande data. Als deze data vooroordelen bevat, kan de technologie die versterken, met mogelijke ongelijkheid tot gevolg.
• Transparantie: veel AI-modellen zijn complex en lastig uit te leggen. Scholen moeten kunnen verantwoorden hoe beslissingen tot stand komen.
• Afhankelijkheid: wanneer scholen volledig vertrouwen op externe AI-leveranciers, verliezen zij grip op hun eigen onderwijspraktijk.

De rol van de docent

Het gevaar bestaat dat AI wordt gezien als een oplossing die de docent deels kan vervangen. Maar onderwijs is meer dan kennisoverdracht. Het draait om inspiratie, motivatie en de ontwikkeling van sociale en emotionele vaardigheden. AI kan analyseren, signaleren en adviseren – maar nooit de menselijke verbinding overnemen. Daarom moet AI worden gezien als collega, niet als vervanger.

Praktijkvoorbeelden

Verschillende scholen in Nederland experimenteren al met AI. Zo gebruikt een middelbare school in Utrecht AI om schrijfopdrachten van leerlingen te analyseren en suggesties te geven voor verbetering. Een basisschool in Rotterdam zet AI in om leesproblemen vroegtijdig te signaleren. Hoewel de resultaten veelbelovend zijn, benadrukken de scholen het belang van duidelijke kaders en begeleiding door docenten.

Conclusie

AI kan een krachtige motor zijn voor vernieuwing in het onderwijs. Het kan de werkdruk verlichten, maatwerk mogelijk maken en nieuwe inzichten bieden. Tegelijkertijd vraagt het om zorgvuldigheid, duidelijke regelgeving en een voortdurende focus op de menselijke maat. Uiteindelijk is de docent onvervangbaar – AI moet het onderwijs versterken, niet de kern ervan ondermijnen.

Wil je leren hoe jouw school of organisatie AI verantwoord kan inzetten, mét oog voor de AI-Act en de AVG? In onze workshop “AI in het onderwijs” behandelen we zowel praktische toepassingen als de juridische en ethische kant, zodat je goed voorbereid de toekomst ingaat.